Peter Vandepitte (harpist)

De Paraguayaanse Harp (Versus Llanero Harp)

In 1995 ging ik van start met een Paraguyaanse harp die ik had laten overkomen. Aanvankelijk probeerde ik zelf wat uit zonder enige oriëntatie. Al spoedig bleek dat ik het over een andere boeg moest gooien alhoewel ik ondertussen een zekere graad van creativiteit ontwikkeld had.

Rond de jaren 1940 had de Paraguayaanse harp nog steeds 32 snaren; nadien werd dit opgevoerd naar 36 ŕ 37 (soms 38). Ook de klankkast werd wat breder. De nek maakt een mooie diepe curve (veel dieper dan bij de venezolaanse Llanero harp). De Paraguyaanse harp ziet er dan ook erg sierlijk uit. De bas-snaren zijn vervaardigd uit zijden vezels omwikkeld door gespiraliseerde nylondraad. Voor de hogere tonen gebruikt men gewone nylon snaren met een afnemende dikte naarmate de klank hoger wordt zodat de laatste snaren eventueel kunnen vervangen worden door de nylon gitaarsnaren. Traditiegetrouw heeft men bij de gebruikelijke Fa-groot stemming de Do’s in het blauw en de Fa’s in het rood. De snaarafstand is geringer dan bij de Llanero harp. Soms zijn de snaarafstanden gelijkmatig verdeeld maar soms kan er ook een toenemende snaarafstand voorkomen naarmate men opschuift naar de bas-tonen. Er is slechts 1 klankgat onderaan de harp (terwijl de Llanero er tevens 1 of meerdere heeft op het deksel van de klankkast). Tegenwoordig beschikken de meeste Paraguyaanse harpen over een mechaniek gelijkaardig aan deze van de gitaar om bij te stemmen d.m.v. draaiknoppen. Ook de mechaniek van de steeksleutel komt soms nog voor. In Paraguay speelt men meestal diatonisch gezien de aard van de volksmuziek zich zo heeft ontwikkeld en indien nodig gebruikt de harpist voor de halve tonen een metalen sleutel geklemd tussen zijn vingers. Dit vereist echter erg veel virtuositeit. Zoniet klemt de harpist de bewuste snaar af op een pen ("taquito") aangebracht op de klankkast; hierdoor bekomt men een halve opgevoerde toon die echter tamelijk onzuiver klinkt.

Het voornaamste kenmerk van de hedendaagse Paraguayaanse harp is de perfecte symmetrie waarbij de snaren centraal doorheen de nek ("clavijero") worden aangespannen. Bij andere harpen uit Latijns-Amerika staan de snaren aan één zijde van de nek waardoor er grotere eisen worden gesteld aan de stevigheid van de constructie, hetgeen zich vertaalt in een zwaarder instrument. De uiterst lichte bouw van de Paraguayaanse harp, vooral dan van de klankkast is bepalend voor de uitstekende resonantie.

De Paraguayaanse harp bestaat uit 3 losse stukken met name de klankkast, de nek en de steel. Die grijpen mooi in elkaar en worden door de spanning van de snaren samengehouden. Veelal worden de afzonderlijke gedeeltes in onderaanneming uitbesteed aan kleinere ateliers in de omgeving van Luque (langs de weg van de vlieghaven Petirossi naar het centrum van Asunción) om tegemoet te komen aan de grote vraag.

In Brussel maakte ik een afspraak met een Paraguayaanse artiest (zang, gitaar, harp) voor ongeveer 10 u. les. Hij was geen van de beste harpisten uit het milieu maar had daarentegen wel een behoorlijke traditionele didaktiek daar hij kon terugvallen op bepaalde principes uit zijn eigen leerproces want ook hij had het geleerd op latere leeftijd (maar dan ook weer niet zo laat als bij mijzelf). Na dit korte maar intensieve leerproces wist ik waar het om te doen was: onafhankelijke handbeweging, ritmiek (optijden, tegentijden), posities, 3 basisakkoorden van Fa-groot voor de linkerhand, arpeggios en dat alles toegepast op de melodie "Despedida" (Félix Pérez Cardozo) die uitermate geschikt is voor dat doel. Toen bracht ik er nog niets van terecht maar de gekregen instructies bleef ik volgen. Ondertussen had ik bij toevallige optredens van mijn leraar goed geobserveerd en veel geluisterd naar allerlei Paraguayaanse muziek (daarom nog niet noodzakelijk uitgevoerd op de harp). Er was ook veel vertrouwen nodig in de traditionele aanpak en natuurlijk enige volharding.

Achteraf hebben vele mensen (ook enkele uit Nederland) mij iets bijgebracht inzake techniek. Iedereen die speelt volgens de traditie kan wel een interessante techniek doorgeven en na een zekere tijd wordt het een echte uitwisseling van ervaringen. Het werkt erg motiverend om iemand anders bezig te horen bij het uitvoeren van een aantrekkelijk doch minder bekend thema. Een goed uitgevoerde videomontage met close-up beelden en enige indicaties kunnen erg nuttig zijn en benadert de optiek van de traditionele methode van emulatie. Toen ik mijn leraar ging opzoeken in Asunción (ondertussen verbleef hij reeds definitief ginder) leerde ik mijn eerste themas zoals "Panambí hovy", "Llegada", "Tres de Mayo", "Piririta", "Coronel Martínez", ... . Doch het voornaamste wat mij te doen stond heb ik gedaan; nl, de aanschaf van heel wat oude LP’s en cassettes die zich via uitwisselingen per correspondentie met andere amateurs "vermenigvuldigd" hebben. Alzo heb ik stelselmatig een zeer uitgebreide "collectie" opgebouwd.

Peter Vandepitte (harpist)

Harp & Accordeon muziek uit Paraguay : Duo Arpa-Cordeon